Protestantse Gemeente Culemborg

Kruiskerk van begin 14e eeuw
De Grote of Barbarakerk is een gotische kruisbasiliek met een hoofdkoor en een hoog schip, geflankeerd door twee iets minder hoge zijbeuken. Met de twee dwarspanden, aan de zuidzijde het Barbara- of Kruiskoor en aan de oostzijde het Onze Lieve Vrouwekoor, is het gebouw een grote kruiskerk. De kerk is na meerdere verbouwingen uit een kleinere kerk ontstaan, die al in 1310 vermeld is. Een aan de Heilige Barbara gewijd gebouw is één jaar na de verheffing tot een zogenaamde collegiale of kapittelkerk in 1422 grotendeels afgebrand en daarna op dezelfde plaats weer opgebouwd.  


Eenvoudige Brabantse gotische stijl
De kerk is in een eenvoudige Brabantse gotische stijl opgetrokken. Hoewel zij geen bouwkundige versieringen kent, bezit de kerk door de architectonische vormgeving toch een bijzondere schoonheid. Ook uitwendig is zij door haar robuuste muren en daken, goede venstervormen en ingangspartijen een indrukwekkende kerk.

Grote brand in 1654
In 1654 werd de toren getroffen door blikseminslag. De spits viel op het dak van de kerk, de kerk brandde vrijwel volledig uit. De klokken van de kerk smolten weg. Het klokkenspel werd in de jaren na de brand hersteld door de gebroeders Hemony.

De toren
De zware ten dele aan de westzijde ingebouwde toren bestaat uit een sober uitgevoerd ondergedeelte, dat waarschijnlijk uit de 14e eeuw stamt en een rijkere en inspringende bovengeleding uit de 15e eeuw. Het schijnt ooit de bedoeling te zijn geweest het torenportaal als hoofdingang te gebruiken, maar het is onbekend of dit ooit het geval is geweest. De toren bezit sinds de brand geen spits meer en is plat afgedekt met bovenaan een gemetselde, open borstwering rondom.

Interieur
In het interieur zijn van belang: de gesneden preekstoel, het doophek, de ronde banken voor de graaf en de magistraat, alsmede de portalen van de Utrechtse schrijnwerker mr. Joris Fluyt, allen gebouwd rond 1660. En natuurlijk het orgel van orgelbouwer Verhofstadt.


Restauratie
Kerk en toren zijn van 1964 tot 1969 onder leiding van architect C.C. Basters geheel gerestaureerd. De fraaie kroonluchters zijn in 2003 gerestaureerd. In 2004 is de kerk geheel opnieuw gestuukt en geschilderd. Ook het exterieur van de toren is in 2004 gerestaureerd.